«Η δύναμη ενός ανθρώπινου πνεύματος μπορεί να μετρηθεί από το πόσο ‘αλήθεια’ μπορεί να αντέξει» λέει ο Νίτσε και το «Άκου Ανθρωπάκο» του Βίλχελμ Ράιχ είναι ένα βιβλίο, το οποίο μπορεί με την ειλικρίνειά του να φτάσει στα όριά του το ανθρώπινο πνεύμα. Ο λόγος για τον οποίο συμβαίνει αυτό είναι, διότι μέσα στις περίπου 100 σελίδες αυτού του βιβλίου ξεγυμνώνεται μπροστά στον αναγνώστη η νοσηρότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.

Το βιβλίο συγκλονίζει με την ειλικρίνεια και την αμεσότητά του. Το ύφος, αν και υπερβολικά δογματικό -φαίνεται άλλωστε και από τον τίτλο του βιβλίου- βάζει και αυτό το λιθαράκι του στο να ξεσκεπάσει την υποκρισία που φωλιάζει στην ανθρώπινη ύπαρξη. Είναι τόσο αφοπλιστικό, όπου ακόμα και τα επιμέρους σημεία στα οποία ενδεχομένως υπερβάλλει ή γίνεται προσβλητικό να μην είναι αρκετά, για να επισκιάσουν την αποκαλυπτικότητα του συνόλου του έργου.

Με μια πρώτη ανάγνωση φαίνεται πως ο συγγραφέας διακατέχεται από απογοήτευση, στενοχώρια και οργή, άρα υπάρχει μια φαινομενική απαισιοδοξία στο κείμενο, καθώς ξεσκεπάζει κάθε υποκριτική συμπεριφορά του ανθρώπου που συνεχίζει να αναπαράγει από συνήθεια, χωρίς ούτε ο ίδιος να μπορεί να ανιχνεύει την υποκρισία στη συμπεριφορά του, αλλά και στη ζωή του εν γένει. Αν και με μια πρώτη ανάγνωση υπάρχει διάχυτη η απαισιοδοξία για τη ζωή, λοιπόν, το γεγονός ότι ο συγγραφέας ασχολείται με τον «Ανθρωπάκο» -όπως τον ονομάζει- τον μέσο άνθρωπο δηλαδή, αποτελεί μια πράξη πίστης στη βαθύτερη ψυχή του ανθρώπου. Ο συγγραφέας -όντας και ψυχαναλυτής- επιμένει στην ανθρώπινη ψυχή, καθώς, όπως λέει, τη γνωρίζει πολύ καλά και έχει δει το βάθος της. 

Αν πιστεύει πως υπάρχει κάτι, το οποίο μπορεί να φέρει την αλλαγή, τότε αυτό το κάτι είναι η ανθρώπινη ψυχή. Για να μπορέσει, όμως, ο άνθρωπος να δώσει όλη του τη δημιουργικότητα σε όλα εκείνα τα πράγματα που θα του δίνουν «ζωή και όχι θάνατο», χρειάζεται να βγει από την παγίδευση που τον έχει βάλει το κράτος, η κοινωνία, αλλά πρώτα και κύρια ο ίδιος του ο εαυτός. Ο Ράιχ, με τον δικό του μοναδικό τρόπο, προτείνει στον «Ανθρωπάκο» να δραπετεύσει από τη μικρότητά του, την εγωπάθειά του, την αυτοαναφορικότητά του, την υποκρισία του και να στραφεί σε όλα εκείνα που θα δώσουν σε εκείνον και τους γύρω του ζωή.

Ο τρόπος με τον οποίο, ο συγγραφέας, ανάγλυφα αναδεικνύει την υποκρισία σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης είναι αποκαλυπτικός. Είναι αυτός ο τρόπος που χρησιμοποιεί, για να αφυπνίσει τον «Ανθρωπάκο» και να τον κάνει αυτό για το οποίο έχει πραγματικά προοριστεί: Άνθρωπο που θα εργάζεται για τη ζωή. 

Με το βιβλίο αυτό ο Ράιχ επιθυμεί να βγάλει τον μέσο άνθρωπο από την πλάνη. Επιχειρεί να του βροντοφωνάξει τη νοσηρότητα και τη σαπίλα που θρέφει η ίδια του η ψυχή, χωρίς μάλιστα να είναι σε θέση πάντα να το καταλαβαίνει. Ο Ράιχ επιχειρεί να «ελευθερώσει» τον Άνθρωπο και την Κοινωνία από τους «σωτήρες» που συνεχώς τάζουν ένα όμορφο μέλλον. Ο συγγραφέας τούς καλεί να σταματήσουν να ζητωκραυγάζουν και να χειροκροτούν, τους καλεί να κάνουν επανάσταση. Δηλαδή, να διαμορφώσουν μόνοι τους την καθημερινότητά τους χωρίς να μπαίνουν στη διαδικασία διεκπεραίωσης της καθημερινότητας που τα κανονιστικά και κοινωνικά πλαίσια τους αναγκάζουν να μπαίνουν.

Επανάσταση είναι να είσαι ο εαυτός σου σε έναν κόσμο γεμάτο υποκρισία βροντοφωνάζει ο Ράιχ και πρώτα και κύρια το βροντοφωνάζει στον ίδιο του τον εαυτό, που, όπως, λέει, υπήρξε και ο ίδιος για πολλά χρόνια «Ανθρωπάκος».

«Πιστεύεις ότι ‘ο σκοπός αγιάζει τα μέσα’, ακόμα και τα πιο ποταπά. Κι εγώ σου λέω: ο σκοπός αξιολογείται μέσα από τα μέσα που χρησιμοποιείς για να τον φτάσεις. Κάθε βήμα που κάνεις σήμερα, θα είναι η αυριανή ζωή σου. Οι υψηλοί στόχοι δεν επιτυγχάνονται με πρόστυχα μέσα. Το έχεις αποδείξει μέσα από κάθε κοινωνική επανάσταση. Η απανθρωπιά των μέσων σε κάνει και σένα απάνθρωπο και τον τελικό σκοπό ανέφικτο».

Ανάμεσα στον «Υπεράνθρωπο» του Νίτσε και τον «Υπάνθρωπο» του Χίτλερ ο «Ανθρωπάκος» διάλεξε τον δεύτερο. Αυτό απογοήτευσε και διέλυσε τον Ράιχ. Καλεί, όμως, τον «Ανθρωπάκο» να αλλάξει. Αν κάποιος μπορεί να αλλάξει την κατάσταση, τότε αυτός ο κάποιος είναι ο «Ανθρωπάκος» και αλλάζοντας την κατάσταση θα μεταμορφωθεί και ο ίδιος από «Ανθρωπάκο» σε «Άνθρωπο».

Με άλλα λόγια, ο Ράιχ κάνει ξεκάθαρο πως ο «Ανθρωπάκος» είναι αυτός που επιτρέπει στην Εκκλησία να εργαλειοποιεί και να διαψεύδει στο όνομα του Χριστού τον Χριστό. Ο «Ανθρωπάκος» είναι αυτός που επιτρέπει στον Βοναπάρτη να εργαλειοποιεί και να διαψεύδει στο όνομα της Γαλλικής Επανάστασης τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης. Ο ίδιος «Ανθρωπάκος» είναι που επιτρέπει στον Στάλιν να εργαλειοποιεί και να διαψεύδει στο όνομα του Κομμουνισμού τις αξίες της Οκτωβριανής Επανάστασης. Αυτός είναι που επιλέγει να ξεφτιλίζει τις ίδιες ιδέες στις οποίες είχε πιστέψει ή έκανε πως πίστεψε. Και είναι αυτός και μόνο αυτός που θα επιλέξει πότε θα το σταματήσει αυτό και θα δώσει ξανά στις λέξεις, στις ιδέες και στις πρακτικές το νόημα για το οποίο προορίζονται.

Είναι ο «Ανθρωπάκος» αυτός που «δοξάζει» τον Χριστό, αλλά σταυρώνει καθημερινά με τις πράξεις του τους σύγχρονους «Χριστούς» της εποχής του.

Όλη αυτή η υποκρισία θα σταματήσει όταν «Κάποια μέρα, δεν θα ’σαι πια πρόθυμος να δουλεύεις για τον θάνατο παρά μόνο για τη ζωή. […] Εγώ σου λέω ότι μια μέρα θα δουλεύεις για τη ζωή και όχι ότι δεν θα δουλεύεις. Αν επιμένεις στην λέξη ‘απεργία’, ονόμασέ την απεργία εργασίας. […] Κάνε σαφές ότι δεν προσφέρεσαι να πολεμήσεις, ότι έχεις σημαντικότερα πράγματα να κάνεις. Περίφραξε ένα χωράφι έξω από κάθε πόλη της Γης και μάντρωσε μέσα εκεί τους διπλωμάτες και τους στρατάρχες να αλληλοσκοτώνονται. Αυτό θα μπορούσες να κάνεις, Ανθρωπάκο, αν έπαυες να ζητωκραυγάζεις και να πιστεύεις πως δεν έχεις άποψη».

Ο Ράιχ ζητά από τον «Ανθρωπάκο» να αποτινάξει την υποκρισία και να σταματήσει να ανέχεται όσα του συμβαίνουν. Με λόγο βαθιά αντιπολεμικό αναδεικνύει την παράνοια της πολιτικής της ισχύος και του πολέμου, τα οποία ό,τι ανθρώπινο βρουν το συνθλίβουν.

«Θα ’χεις μια καλή και ασφαλή ζωή, όταν το δώρο της ζωής θα σημαίνει για σένα περισσότερα από την ασφάλεια, ο έρωτας περισσότερα από τα χρήματα, η ελευθερία σου περισσότερα από την κοινή ή κομματική γνώμη. […] Όταν το μυαλό σου και τα συναισθήματά σου εναρμονιστούν αντί να συγκρούονται. […] Όταν θα πάψεις να εκτιμάς τον έρωτα που συνοδεύεται από πιστοποιητικό γάμου. Όταν θα πληρώνεις τους άντρες και τις γυναίκες που εκπαιδεύουν τα παιδιά σου καλύτερα απ’ όσο τους πολιτικούς σου. Όταν θα εμπνέεσαι από την ουσία και θα αηδιάζεις με τους τύπους».

Όταν ο «Ανθρωπάκος» θα ανακαλύψει την ποιότητα και τη δύναμη που κρύβει η βαθύτερη ψυχή του, τότε θα γίνει «Άνθρωπος» λέει ο Ράιχ και μας δίνει λόγο να τον διαβάζουμε, καθώς ο άμεσος και ειλικρινής -αν και ορισμένες φορές υπερβολικά δογματικός- λόγος του, τον καθιστά πιο επίκαιρο από ποτέ, για να αντισταθούμε στα νοσηρά στοιχεία που υπάρχουν μέσα μας και γύρω μας.

Επιμέλεια κειμένου: Βάσω Τσακάλου

Το βιβλίο «Άκου Ανθρωπάκο!» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αργοναύτης και μπορείτε να το προμηθευτείτε από εδώ