Επισκεπτόμενος ένα βιβλιοπωλείο στο κέντρο της Αθήνας «συναντήθηκα» σε κάποιο ράφι με μεγάλο μέρος του έργου του Πολ Όστερ που απεβίωσε πρόσφατα. Είχα ακούσει εξαιρετικά λόγια για το έργο του, οπότε αποφάσισα πως ήταν η στιγμή να «γνωριστώ» με τον συγγραφέα αυτόν, έστω και αν ήταν μετά τον θάνατό του. Αυτή άλλωστε είναι η μαγεία της συγγραφής το θνητό σώμα αδυνατεί να περιορίσει το αθάνατο πνεύμα.

Μετά από αρκετή ώρα που περιεργαζόμουν ορισμένα από τα βιβλία του Πολ Όστερ αποφάσισα να αγοράσω το «Mr. Vertigo» -από την πρώτη έως την τελευταία σελίδα δεν το μετάνιωσα στιγμή.

Το «Mr. Vertigo» είναι μια ιστορία με βαθιά συγκινητικούς χαρακτήρες βγαλμένους από τη ζωή…μια ιστορία που παίρνει τόσο απρόσμενες τροπές, όπως η ίδια η ζωή. Από τα χαμηλά στα ψηλά και από τα ψηλά στα χαμηλά είναι όλη η ζωή του βασικού χαρακτήρα Γουόλτερ Κλέρμπορν Ρόουλι, τον οποίο τον γνωρίζουμε να ζητιανεύει κάπου στα Μεσοδυτικά των ΗΠΑ, τη δεκαετία του ’20, όντας μόλις 9 χρονών. Ο Γουόλτ είναι ένα παιδί ορφανό, το οποίο μένει με τον βίαιο θείο του Σλιμ και τη θεία του, μέχρι μια μέρα που τον πλησιάζει ένας μυστήριος τύπος, ο οποίος συστήνεται ως Δάσκαλος Γεχούντι.

Ο Δάσκαλος Γεχούντι από την πρώτη στιγμή καταλαβαίνει πως ο Γουόλτ έχει το «χάρισμα», δηλαδή είναι ικανός να μετεωρίζεται, να πετάει. Έτσι, αποφασίζει να τον πάρει μαζί του -αφού έχει συνεννοηθεί με τον θείο του, όπως λέει, για τον οποίο ο Γουόλτ αποτελεί έτσι και αλλιώς ένα μεγάλο βάρος.

Ο Δάσκαλος Γεχούντι υιοθετεί, λοιπόν, τον εννιάχρονο Γουόλτ και το ταξίδι ξεκινά. Πρώτος σταθμός είναι ένα απομονωμένο ράντσο στις Μεσοδυτικές ΗΠΑ. Στο ράντσο αυτό θα συναντήσει ένα λίγο μεγαλύτερο παιδί, τον Αίσωπο, ο οποίος είναι Αφροαμερικανός, καθώς επίσης και τη Μάμα Σιου, η οποία είναι Ινδιάνικης καταγωγής. Παράλληλα μαθαίνει πως ο Δάσκαλος Γεχούντι είναι Εβραίος. Σε αυτήν την ιδιότυπη οικογένεια, η Μάμα Σιου έχει τον ρόλο της μητέρας, ενώ ο Αίσωπος γίνεται σύντομα αδελφικός φίλος με τον Γουόλτ.

Ο Αίσωπος έχει μυαλό ξυράφι και ο Δάσκαλος Γεχούντι τον περιμάζεψε κάποια στιγμή με σκοπό να του παρέχει μόρφωση για να γίνει δεκτός από κάποιο κολέγιο και να διαπρέψει. Για τον Γουόλτ η ζωή στο ράντσο είναι σκληρή και δύσκολη -μάλιστα στην αρχή πολλές είναι οι φορές που προσπαθεί να το σκάσει- όμως σύντομα αντιλαμβάνεται πως όλες αυτές οι κακουχίες και οι δυσκολίες που περνάει είναι μέρος μιας διαδικασίας με 33 στάδια που μόλις τα εκπληρώσει θα είναι έτοιμος να μετεωριστεί -όπως του λέει ο Δάσκαλος Γεχούντι.

Το πρώτο από τα τέσσερα μέρη του βιβλίου τελειώνει με έναν αποκαλυπτικό τρόπο. Ο Γουόλτ έχει καταφέρει πλέον να μετεωρίζεται και προετοιμάζεται μαζί με τον Δάσκαλο Γεχούντι για τις παραστάσεις μετεωρισμού που θα αρχίσει να δίνει. Στην τελευταία τρομερή στιγμή του πρώτου μέρους ο Γουόλτ εξασκείται με τον Δάσκαλο Γεχούντι σε μια λίμνη κοντά στο ράντσο μέχρι που ακούγονται καλπασμοί από άλογα. Ο Δάσκαλος Γεχούντι καταλαβαίνει από την πρώτη στιγμή τι θα ακολουθήσει στη συνέχεια. Τρέχουν, λοιπόν, προς το ράντσο, το οποίο το βλέπουν τυλιγμένο στις φλόγες… Βλέπουν επίσης καμιά δεκαριά μέλη της ακροδεξιάς φασιστικής οργάνωσης Κου Κλουξ Κλαν να βγάζουν με τη βία από το ράντσο τον Αίσωπο -ο οποίος μόλις είχε γίνει αποδεκτός από το Γέιλ με πλήρη υποτροφία- και τη Μάμα Σιου και να τους σκοτώνουν δίχως ίχνος δισταγμού. Αφού τελείωσαν τη «δουλειά» τους τα μέλη της Κου Κλουξ Κλαν άφησαν το ράντσο να τυλίγεται στις φλόγες και έφυγαν, όπως ήρθαν, μέσα σε μια στιγμή…μόνο που τώρα, τόσο για τον Γουόλτ όσο και για τον Δάσκαλο Γεχούντι, τίποτα δεν θα ήταν πια το ίδιο.

Το γεγονός σοκάρει από μόνο του, μα ο τρόπος που αποτυπώνεται στο βιβλίο σοκάρει, στενοχωρεί και θυμώνει τον αναγνώστη βαθιά. Με τον τρόπο που περιγράφεται η σκηνή ο συγγραφέας φωνάζει για το πόσο παράλογος είναι ο ρατσισμός. Δεν γίνεται οι άνθρωποι να μισούν άλλους ανθρώπους, άγνωστους προς αυτούς, μόνο και μόνο επειδή έχουν άλλο χρώμα δέρματος, άλλη θρησκεία ή άλλον σεξουαλικό προσανατολισμό. Ο δεκαοχτάχρονος Αίσωπος που είχε όλη τη ζωή μπροστά του βρέθηκε δολοφονημένος, διότι κάποιοι μίσησαν το χρώμα του δέρματός του και δεν μπόρεσαν να το ανεχτούν. Ο παραλογισμός του ρατσισμού και η ματαιότητα της ύπαρξης. Έτσι κλείνει το πρώτο μέρος.

Στο δεύτερο μέρος, αφού ο Γουόλτ και ο Δάσκαλος Γεχούντι έχουν φύγει από το ράντσο χωρίς ποτέ να ξαναγυρίσουν σε αυτό, πηγαίνουν στο σπίτι της κυρίας Γουίδερσπουν, με την οποία ο Δάσκαλος Γεχούντι είναι ερωτευμένος. Ο Γουόλτ καταφέρνει να ανακάμψει γρήγορα -σχετικά- από το περιστατικό με την Κου Κλουξ Κλαν, ο Δάσκαλος Γεχούντι χρειάστηκε παραπάνω χρόνο. Μόλις ξεπερνάει και αυτός το περιστατικό αρχίζουν με τον Γουόλτ τις περιοδείες σε όλη την Αμερική. Τα πράγματα -παρά ορισμένα σκαμπανεβάσματα, με κύριο την απαγωγή του Γουόλτ από τον θείο του- πηγαίνουν πολύ καλά και αρχίζουν να βγαίνουν χρήματα.

Όμως το κραχ του 1929 σηματοδοτεί την αρχή του τέλους για τον μετεωρισμό του Γουόλτ, καθώς λίγο αργότερα -λόγω εφηβείας, όπως λέει ο Δάσκαλος Γεχούντι- ο Γουόλτ είναι από τα σπάνια περιστατικά που η ενηλικίωσή του τού στερεί την ικανότητά του να πετάει. Η μόνη, ενδεχομένως, λύση είναι ο ευνουχισμός, κάτι που απορρίπτεται όμως. Ο Γουόλτ είναι ήδη πασίγνωστος και  όλη η Αμερική από άκρη σε άκρη μιλά για αυτόν. Έτσι, ο Δάσκαλος Γεχούντι ξεδιπλώνει στον Γουόλτ τρία εναλλακτικά σενάρια για το πώς να ζήσουν τη ζωή τους από εδώ και πέρα με τον Γουόλτ να επιλέγει το πιο περιπετειώδες, που δεν είναι άλλο από το να γίνει αστέρας του Χόλυγουντ. Άλλωστε, λαμβάνοντας υπόψιν το πόσο διάσημος είναι πια, για τον Γουόλτ θα ήταν ένας απόλυτα εφικτός στόχος να γίνει αστέρας του Χόλυγουντ.

Ωστόσο, στον δρόμο προς το Λος Άντζελες, η ζωή επιφύλασσε μια διαφορετική τροπή για τους δύο χαρακτήρες. Εξήντα χιλιόμετρα μακριά από το Λος Άντζελες πέφτουν σε ενέδρα από τον θείο Σλιμ και κάποιους παρατρεχάμενούς του. Ο Δάσκαλος Γεχούντι τραυματίζεται, το αυτοκίνητο αχρηστεύεται και το χρηματοκιβώτιο κάνει φτερά. Μέσα σε αυτή τη συνθήκη ο Δάσκαλος Γεχούντι εξομολογείται στον Γουόλτ πως πάσχει από καρκίνο και πως δεν διαθέτει περισσότερο από έξι μήνες ζωής. Τον προτρέπει να φύγει και να συνεχίσει μόνος του μέχρι να φτάσει στο Λος Άντζελες, όμως ο Γουόλτ αρνείται να τον αφήσει και τότε σε μια ακόμη τρομερή και βαθύτατα συγκινητική στιγμή του βιβλίου ο Δάσκαλος Γεχούντι αυτοκτονεί…

Το τρίτο μέρος ξεκινά με τον Γουόλτ να βρίσκει μετά από χρόνια αναζήτησης τον θείο Σλιμ και να τον σκοτώνει. Παράλληλα, αν και περνάει όλα αυτά τα χρόνια της αναζήτησης του θείου του στους δρόμους και μέσα στη φτώχεια, μπλέκει με μια τοπική μαφία που ασχολείται με το λαθραίο εμπόριο ποτών -εν μέσω ποτοαπαγόρευσης- και σταδιακά αρχίζει να βελτιώνει -οικονομικά τουλάχιστον- τη ζωή του. Φτάνει σε σημείο να φτιάξει τη δική του επιχείρηση που την ονομάζει «Mr. Vertigo», όπως ονόμαζε, «Mr. Vertigo», o Δάσκαλος Γεχούντι τον Γουόλτ, αφού κατάλαβε πως ο Γουόλτ έχασε πια την ικανότητα του μετεωρισμού -ο μετεωρισμός τού προκαλούσε ανυπόφορες ζαλάδες και πόνους.

Παρόλη την αρχική επιτυχία του μαγαζιού, λόγω ενός πολύ ιδιαίτερου περιστατικού με έναν παίκτη του μπέιζμπολ, ο Γουόλτ αναγκάζεται να εγκαταλείψει την πόλη. Κάπως έτσι τελειώνει το τρίτο μέρος.

Τέλος, το τέταρτο και τελευταίο μέρος βρίσκει τον Γουόλτ να έχει καταταγεί στον Αμερικανικό στρατό -βρισκόμαστε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο πια- και αφού καταφέρνει να τη γλυτώσει περιγράφεται επιγραμματικά η ζωή του από εκεί και ύστερα. Σημαντικός σταθμός η γυναίκα που αγάπησε και έμεινε μαζί της μέχρι τον θάνατό της, ώσπου μένει και πάλι μόνος. Τότε, ενώ ξεκινά για μια δουλειά στο Ντένβερ καταλήγει στην Ουτσίτα, το σπίτι της κυρίας Γουίδερσπουν, η οποία μέσα από πολλές δικές της τρικυμίες έχει καταλήξει πάλι στο σπίτι όπου ο Γουόλτ, όντας μικρό παιδάκι τότε, τη γνώρισε. Αυτή είναι τώρα πάνω από εβδομήντα και ο Γουόλτ κοντεύει τα εξήντα. Αμέσως η σχέση τους αναθερμαίνεται, ο Γουόλτ μένει στο σπίτι της στην αρχή ως συνεργάτης και φίλος, αλλά καταλήγει εραστής της μέχρι που και η κυρία Γουίδερσπουν πεθαίνει.

Ο Γουόλτ είναι για άλλη μια φορά μόνος. Γράφει τώρα τη ζωή του. Χρειάστηκε -όπως λέει- δεκατρία διαφορετικά τετράδια, για να χωρέσει η ζωή του. Μας λέει μάλιστα πως για να έχει φτάσει στα χέρια μας η ιστορία του είναι ήδη νεκρός και αυτός.

Τι είναι, λοιπόν, το «Mr. Vertigo»; Είναι ένα βιβλίο βαθιά αυθεντικό…ένα βιβλίο βαθιά συγκινητικό βγαλμένο από την ίδια τη ζωή. Οι ήρωές του είναι τόσο αληθινοί που θα μπορούσαν να ήταν γνωστοί μας, φίλοι μας ή και ο ίδιος ο εαυτός μας.

Και αν κάτι θέλει να περάσει ο συγγραφέας μέσα από αυτό το εξαιρετικό βιβλίο είναι πως όσο και αν προσπαθείς να οργανώσεις τη ζωή σου και να τη βάλεις σε τάξη αυτή θα παλεύει για να μείνει ανοργάνωτη και σε πλήρη αταξία οδηγώντας σε σε διαφορετικό δρόμο από αυτόν που νομίζεις πως ήθελες. Η ζωή είναι για να σου χαράζει τους πιο ευφάνταστους δρόμους, άφησέ την, λοιπόν, να μεγαλουργήσει και μην προσπαθείς κάθε στιγμή να την περιορίσεις.

Αν, λοιπόν, μπορώ να κρατήσω κάτι από αυτό το βιβλίο είναι η ματαιότητα της ύπαρξης, όχι, όμως, με υποβαθμιστική χροιά, αλλά αντίθετα με άκρως απελευθερωτική χροιά. Είναι σημαντικό να απολαμβάνουμε κάθε στιγμή της ζωής και να ζούμε την κάθε στιγμή της, ακόμα και αν η περίσταση είναι δύσκολη και στενάχωρη, πρέπει να μάθουμε να αγκαλιάζουμε όλα τα συναισθήματά μας -ακόμα και τα δυσάρεστα- και να ζούμε την κάθε εμπειρία με όλο μας το είναι. O «Mr. Vertigo» δείχνει τον δρόμο…

Επιμέλεια κειμένου: Βάσω Τσακάλου